Uiteindelijk huwde Boëthius de dochter van zijn weldoener, Rusticiana, en hierdoor verwierf hij het respect van twee categorieën van senatoren: van hen die om tactische redenen het christendom hadden aanvaard en van degenen die voorvechters van het zegevierend geloof werden.
Het is mogelijk dat Boëthius naar Athene reisde om daar zijn opleiding te vervolmaken.

Hij schreef ook treurzangen, waarvan er echter geen enkele is overgebleven. Zijn drie theologische verhandelingen verdedigden de katholieke stelling tegen de ariaanse en deden een aantal disputen ontstaan die tijdens heel de middeleeuwen centra van debat bleven.
Hij was de eerste die stelde dat de rede moest worden verzoend met het geloof en is daarom ‘de eerste scholasticus’ genoemd. Bovendien vestigde hij de aandacht op de problemen die later het brandpunt zouden vormen van de controverse tussen realisten en nominalisten.

Hoewel hij probeerde de aristotelische categorieën op vraagstukken van christelijke leringen toe te passen en daarin een voorloper was van Thomas Aquinas, was zijn bedoeling vooral Aristoteles te verzoenen met Plato, en niet vice versa.
En hierin was hij dan weer een voorloper van Pico della Mirandola.

In 522 werden zijn beide zonen consul en Boëthius werd na Theodorik de belangrijkste figuur van de regering. Het was misschien om reden van zijn steeds groeiende invloed en immens prestige, en misschien ook door zijn pogingen de steeds groter wordende kloof tussen de oosterse en de westerse christenheid te overbruggen, dat hij in 523 plots gevangen werd genomen en opgesloten in de ellendige kerker Ager Calventianus, berucht om zijn totaal gebrek aan menselijk comfort.

Zijn praktijk van de 'epochè', dit is metafysische neutraliteit, liet het antwoord op de vraag open voor hen die zich met de natuur van de universele dingen zouden bezighouden (2). Zijn invloed was in vele domeinen voelbaar. Zijn boek 'De musica' bijvoorbeeld werd aan de universiteit van Oxford tot in de 18de eeuw beschouwd als een van de fundamentele teksten.

Het lot werpt vaak een mantel van ironie over het leven van de mens, en dit is ook zo in het geval van Boëthius. Hoewel hij in zijn tijd welverdiend beroemd was en zijn invloed als logicus nog eeuwen na zijn dood voortduurde, is hij vooral bekend om een werk dat hij schreef toen hij reeds smadelijk in ongenade gevallen was en als gevangene een pijnlijk bestaan moest leiden. Waarschijnlijk hoopte hij nog zich hieruit te kunnen redden, maar natuurlijk kende hij de gevaren van de openbare functies in zijn tijd.

Boëthius begon met zijn eigen toestand, maar vertrouwde niet op zijn eigen verwond onderscheidingsvermogen om zonder enige hulp tot begrip te komen.

Terwijl ik stil over deze dingen zat na te denken, en het besluit nam mijn droevige klacht neer te schrijven, verscheen boven mij een vrouw van majestueuze aanblik, wier flitsende ogen wijzer schenen dan de gewone wijsheid van de mensen.

De bedaarde mens, die in zijn leven orde geschapen heeft, staat boven de bedreiging van het lot en biedt onwankelbaar het hoofd aan goed en kwaad gebeuren. De deugdzame houdt onverslagen het hoofd ook recht.
Waarom dan zijn wij zo diep ongelukkig, zo bevreesd voor wrede tirannen, die rond ons tieren zonder ons te kunnen kwetsen? Hij die op niets hoopt en niets vreest kan de woede van deze onmachtigen ontwapenen.

In uiterste wanhoop stort Boëthius het ongelukkig verhaal uit, hoe hij de toorn van vijandelijke personen opliep door de zwakken te verdedigen en door boosheid en corruptie aan de kaak te stellen.
Hij beschrijft de onrechtvaardige beschuldigingen tegen hem, de vervalste brieven en de lage ondankbaarheid van de senaat; evenwel had hij persoonlijk vele leden van dat lichaam van een gelijkaardig lot gered.

De mens die van een voorbijgaand geluk geniet, weet ofwel dat het vergankelijk is, of hij weet dit niet. Indien niet, dan is zijn toestand ongelukkig, omdat hij steunt op blinde onwetendheid; indien hij het wel weet, moet hij leven in de vrees dat hij zal verliezen wat zo gemakkelijk verloren kan worden.

Nu zij eenmaal de grondwaarheid heeft geponeerd dat alleen het bezit van het zelf duurzaam is, kan Philosophia naar een sterker medicijn gaan grijpen.

Eerst en vooral bekijkt zij de materiële dingen waarnaar de mens streeft - geld, goederen, fijne kleren - en zij vindt die schadelijk omdat zij de indruk willen geven aan de mens iets toe te voegen dat hem niet kan toebehoren.

De Natuur laat alle levende wezens naar het Goede neigen, maar dwaling doet hen naar het gedeeltelijk goede afwijken, en relatief geluk is helemaal geen werkelijk geluk. Zelfs de intellectuele deugden, 'sufficientia', 'potentia', 'claritudo', 'reverentia' en 'laetitia' (voldaanheid, bekwaamheid, helderheid, eerbied en vreugde), zijn slechts aspecten van het 'summum bonum', het hoogste Goed, omdat zij er naartoe leiden.

De eerste helft van de toespraak geeft de zieke ziel de juiste richting aan; de tweede helft zendt haar gezwind verder op haar pad. Boëthius, die nu erkent dat waarachtig geluk het Goede is en het Goede de Godheid, vraagt zich nu af hoe het Kwade kan bestaan in een wereld geregeerd door het Goede.

Het kwade is daarom een probleem van begrip, en geen disharmonie in de wereld. Dit betekent dat, wanneer men de wereld beschouwt, het schijnbaar kwade en het schijnbare onrecht dat men vaststelt slechts een deel is van de onbetwijfelbare neiging naar het Goede.

Beschouwt men de oorzaak dan betekent het dat men het mysterie van de goddelijke kennis moet aanschouwen. Zonder meditatie is er geen antwoord op uiteindelijke vragen. In de wortel van de hoogste menselijke rede is er een zelfbekrachtigende erkenning van de goddelijke rede, en voor Boëthius mag men dit het geloof noemen.

Vertaald uit ‘Hermes’ van april 1983, Jaargang IX, nummer 4, pp.184-191, Concord Grove Press, Santa Barbara, California, USA.

VOETNOTEN

1. Georgius Valla: waarschijnlijk wordt hier Lorenzo Valla bedoeld, eigenlijk Lorenzo della Valle, een uiterst boeiend personage uit de eerste helft van de 15de eeuw (geboren te Rome, 1406 of 1407, en overleden op 1 aug. 1459). Bekend als filoloog, filosoof en historicus; een van de belangrijke humanisten, aanvankelijk heidens gerichte en geleerde epicurist.
   Als kritisch onderzoeker van kerkelijke tradities, schokte hij de clerus met zijn studie (1440) over de zogeheten ‘Donatio Constantini' (de schenking van Constantijn), waarin hij betoogde dat dit document, zolang aangezien als basis van de pauselijke aanspraken op wereldlijke macht, een vervalsing was.
   Hij betwistte ook dat de Apostolische Geloofsbelijdenis het gemeenschappelijke werk der twaalf apostelen was, logenstrafte de authenticiteit van de op naam van Dionysius de Areopagiet staande geschriften, ontkende de waarde van het kloosterleven en verschafte zo machtige wapens aan de antiklerikalen van zijn tijd.
   Erasmus, Luther en Calvijn gebruikten zijn argumenten. Voor het pauselijk gerecht gedaagd, vluchtte hij in 1444 uit Rome, maar werd onder de humanistische paus Nikolaas V diens secretaris (1447).
   Zijn diensten aan de klassieke studiën zijn onschatbaar. [Deze inlichtingen uit Encyclopedie Winkler Prins, uitgave 1953].
   (2) ‘Universele dingen’ is hier onze vertaling van het in de theosofie klassieke ‘universals’of ‘universalia’, wat verwijst naar universele principes, elementen, categorieën, d.i. duurzame, onveranderlijke, eindeloze en onbegrensde, niet-periodische realiteiten.
   Door ‘toevallig’ even af te wijken van onze tekst over Boëthius vinden we het onderstaande in ‘Hermes’ VII, 1, 9-10, van 3 januari 1981:

De ‘Geheime Leer’ citeert in deel I, p.192 (vertaling ‘Fricke’)voetnoot 290, uit Professor Bain’s ‘Logic’ II, 389 het volgende:

‘Het toekennen van werkelijkheid aan abstracties is de dwaling van het Realisme. Ruimte en Tijd worden dikwijls afgescheiden van alle concrete ervaringen van het verstand, terwijl zij toch generalisaties daarvan in zekere aanzichten zijn’.

Bain verwijst hier naar de oude gewoonte van reïficatie (de poging om van subjectieve begrippen objectieve dingen te maken), de voornaamste dwaling van het klassieke realisme, die op den duur een chaos van tegenstrijdige interpretaties zou opleveren van wat men de ‘universele dingen’ noemt.
Deze universele dingen waren abstracte entiteiten, geheel gescheiden van de overvloed aan bijzonderheden die de wereld van de verschijnselen karakteriseert. Dit bracht onoverkomelijke theoretische moeilijkheden met zich mee. Wanneer de ‘universele dingen’ worden toegepast op Ruimte en Tijd, ongeacht de concrete ervaringen van het denken, geven zij aanleiding tot de verkeerde indruk dat de archetypen ver verwijderd van en buiten enig verband staan met de activiteit van Kama-Manas in de alledaagse wereld van subjectieve en objectieve dingen. Strikt genomen zou men moeten inzien dat, op welk tijdstip in de opeenvolging der toestanden van bewustzijn men zich ook bevindt, er tezelfdertijd een groep van niet-lineaire concepten bestaat, die een gebied van tijd/ruimte vooronderstelt.

Bain verklaart hier op een eenvoudige manier iets dat met betrekking tot het macrokosmische proces in zijn voorgeboortelijke toestand van cruciaal belang is.
Ruimte en Tijd doordringen het kosmische en menselijke bewustzijn en zijn er conceptueel innig mee verbonden. Wij mogen werkelijk niets van het bewuste bestaan scheiden.
Elk punt van de ruimte wordt bezield door intelligentie en het inwonende licht van levend besef of gewaarwording. In het gehele universum van stof en beweging in Ruimte en Tijd is er niets dat onbezield, inert of dood is. Wanneer men door een reeks van filosofische ontkenningen [ik ben niet dit, ik ben niet dat, het is niet dit, het is niet dat] probeert alle psychologische concretiseringen uit te schakelen en zich dan op een mystieke meditatie in de Goddelijke duisternis richt, zal deze niet voorkomen als een zinloze leegte, maar eerder als een intens absoluut licht, dat ook absolute duisternis is.
Alle beperkte en beperkende opvattingen over de tegengestelden zijn afgeleid uit de dagelijkse ervaring met het heterogene. Daarom wordt men als het ware gehypnotiseerd door het contrast tussen het homogene en het heterogene, wanneer men voor het eerst het rijk van het homogene binnen treedt. Er is evenwel een verder stadium van verlichting, waarin men zo sterk begint te genieten van een ononderbroken en intens bewustzijn van het homogene, dat men het homogene in het heterogene herkent, dat men de oneindigheid ontwaart in een korrel zand, de eeuwigheid in een uur, het grote in het kleine. 

Dit is de verborgen boodschap van de Bhagavad Gita: