Alexander de Grote die gebieden had veroverd, zo groot dat zij voor de Macedonische verbeelding onbegrijpelijk waren, was er niet in geslaagd zijn droom te verwezenlijken van een rechtvaardig rijk, waarin alle volkeren zouden zijn verenigd door een universele visie op de mensheid, in plaats van gescheiden te zijn door parochiale trouw aan ras, cultuur en gewoonten. Niettemin stichtte hij centra zoals Alexandrië in Egypte, die de erfenis van de mensheid konden bewaren en doorgeven.

Men kan Cleopatra beschouwen, minder als een zinnelijke vrouw met politieke sluwheid, dan als iemand die toegewijd was aan de spirituele wijsheid van Isis en hoopte die te kunnen beveiligen door de injectie van nieuw bloed in de versleten Ptolemeische dynastie. Rome verwelkomde de culturen van Griekenland en van het Oosten in zijn forums, maar deed niets om ze te voeden of te steunen.

Ondanks de sterrenzwerm van verlichte leraren, van Pythagoras en Plato tot Ammonius en Plotinus, verrees de christelijke kerk in een wereld versnipperd door sektarisme, bijgeloof en verlossersrages. Zoals Origenes al had gevreesd, vernielde de dogmatische en letterlijke interpretaties (van een deel) van de kerk systematisch de antieke waarheden, en assimileerde tegelijkertijd de psychische en 'bovennatuurlijke' onzin van het heidendom in volledig verval.

Plato had de pythagorische leringen opnieuw geformuleerd en daardoor een nieuwe impuls aan het filosofisch denken gegeven, die zowel de Stoa als de Academie had geïnspireerd en aan de sceptische school zin voor maat had nagelaten.

Ammonius Saccas verschafte een zo universele basis voor alle religies en filosofieën dat zij sterk genoeg was om via Plotinus een heropleving van de pythagorisch-platonische traditie mogelijk te maken en via Origenes de innerlijke leringen van het jonge christendom te stimuleren. Ofschoon Origenes met geestelijke moed en morele helderheid had geijverd, verloor hij het pleit voor de ziel van de kerk; toch gaf hij een strekking door die de intuïtieve vonk van de gnosis door zeventien eeuwen heen in alom verspreide bestudeerders zou laten ontbranden.

Plotinus had zich in Rome gevestigd en rond zich een constellatie van merkwaardige mannen en vrouwen verzameld, die de fakkel van waarheid en het licht van de wijsbegeerte aan de latere platonische Academie en vele geslachten van zoekers zou mededelen.

Plotinus had de krachtlijnen van een systematische metafysica bepaald, met een noëtische psychologie en een overeenkomstige ethica. Amelius van Toscane verdedigde de ideeën van zijn leraar te midden van machtige wedijverende scholen. Porphyrius werkte in elegante details de ethische toepassingen van de plotiniaanse leringen uit.

Maar het was Jamblichus die duidelijk het vitale belang inzag dat de eclectische filosofie had voor de magie, voor theürgie en de transformatie van het zelf.

Voor Jamblichus zijn ethisch denken en handelen, afgeleid van universele principes, van essentieel belang. Het is ook nodig de vermogens van de ziel te leren kennen, haar organische verbindingen met hogere en lagere krachten, en de middelen waarover zij beschikt om deze energieën te beheersen en te kanaliseren. Dit vergt theürgie. Net zoals het gedrag kan worden misleid wanneer het gebaseerd is op dubbelzinnige of tegenstrijdige principes, kunnen theürgische handelingen ook gevaarlijk zijn, en in het bijzonder wanneer de onderneming ongeschikt en ongepast is.

De ononderbroken loutering van het bewustzijn is een van de eerste voorwaarden opdat filosofisch werk of zelfbewuste evolutie van de ziel zou kunnen leiden tot accurate kennis en uiteindelijk tot een lichtende gnosis, over de drempel van de inwijding heen.

Jamblichus schreef een ‘Leven van Pythagoras', waarin hij de natuur van de filosofische zoektocht illustreerde aan de hand van zijn grootste voorbeeld. Eveneens zeer verspreid en gelezen was zijn 'Aansporing tot de filosofie'. In zijn 'Theologumenae arithmeticae' behandelde hij de complexe wiskundige basis van de structuur en de dynamica van de kosmos, en hieraan voegde hij nog twee andere, inmiddels verloren gegane, verhandelingen toe over de geometrie van de ethica.

Hij vermeed directe kritiek op zijn beste discipel, van wie de hoogstaande levenswandel en het intellectueel gehalte reeds de bewondering hadden verworven van filosofen en denkers van Rome tot Klein-Azië. Porphyrius verborg zijn twijfels in de vorm van een brief aan een Egyptisch ziener, bekend als Anebo, en zond hem naar Jamblichus. Deze antwoordde uitvoerig, met even grote zelfbeheersing en respect, in een verhandeling die deed vermoeden van de hand van Abammon, de leraar van Anebo, te zijn. Terwijl hij aldus toegaf inzake theürgie met autoriteit te mogen spreken, gaf Jamblichus toch de volgende raad:

Ga voorbij aan de kwestie of de spreker van lagere of van hogere rang is, maar richt je aandacht op wat wordt gezegd, om daardoor je denkvermogen te stimuleren tot het onderzoek, of wat gezegd wordt waar of onwaar is.

De machtige uiteenzetting van Jamblichus en zijn merkwaardige kennis van de antieke magie dwongen Porphyrius’ goedkeuring af voor de plaats die hij in het filosofisch leven aan de theürgie toekende.

Zoals Porphyrius de klassieke mythen in het licht van de filosofische rede had geïnterpreteerd, zo drong Jamblichus door tot de essentie van de Oosterse theürgie en verschafte de grondvesten tot een vruchtbaar huwelijk tussen strenge filosofie en contemplatieve religie. In de taak, deze verschillende strekkingen op een logische en harmonieuze manier samen te laten vloeien, was zijn succes zo groot dat men hem de eerste scholasticus mag noemen, maar de geest waarin hij dit werk volbracht maakte hem zeer verschillend van latere geleerden die probeerden de christelijke theologie te systematiseren. 'Over de mysteriën van de Egyptenaren' blijft nog steeds de topprestatie van een man die even goed de noden van de ziel als die van het verstand begreep.

Jamblichus had vastgesteld dat er een ruim verspreide tendens heerste, hoogstaande opvattingen te verlagen door ze te analyseren in termen van vergelijking en tegenstelling. De school van Porphyrius had de eerste hypostase van Plotinus, het Ene boven alles, min of meer geassimileerd met de tweede hypostase, het Intellect (8). Jamblichus beschouwde dit als een neiging tot een verkeerd begrepen monisme (9) en reageerde erop door het Ene voor te stellen als anders, gescheiden van en boven het Intellect. Op gelijkaardige wijze leerde hij dat de ziel een zelf-instandhoudende hypostase is, die ondergeschikt is aan het Intellect en er afhankelijk van blijft. Nadat hij aldus een streng plotiniaanse opvatting in ere had hersteld, bevestigde hij stoutmoedig en vrijuit wat Plotinus slechts had gesuggereerd, namelijk dat er een opperste principe is dat zelfs boven het Ene gaat en dat men het Onuitsprekelijke kan noemen.

Vóór alle bestaande wezens en universele principes, is er één Godheid, vóór de eerste God en heerser, onbeweeglijk en vertoevend in de eenzaamheid van Zijn eigen eenheid.

Het universum, met al zijn intelligente en vitale krachten, emaneert in reële zijnsstadia uit het Ene. Daar Jamblichus er zich sterk van bewust was dat in de natuur niets zich met sprongen ontwikkelt maar alles zich trapsgewijs ontvouwt, nam hij geen voldoening met de drie hypostasen, en zelfs niet wanneer zij onderverdeeld worden in triaden. Hij zocht naar een middel om de uiteindelijke ontologische gradatie te onderscheiden, waardoor het Ene op verscheidene niveaus het vele wordt.

Deze poging om zo accuraat mogelijk de verbindingen tussen iedere hypostatische ontwikkeling na te sporen, en op die manier sporten van de ladder der contemplatie te beschrijven die iedere hunkerende ziel moet bestijgen, bracht hem ertoe een aantal neoplatonische principes te wijzigen of anders te formuleren. Hij aanvaardde twee leerstukken die met elkaar verzoenbaar zijn: volgens de neoplatonische traditie is alles aanwezig in alles, en volgens de hermetische leer is het bijzondere de microkosmos van de macrokosmos. Daaraan voegde hij nu toe dat, terwijl elke bijzondere entiteit het geheel van zichzelf in de werkelijkheid weerkaatst (10), zij dit alleen doet op een wijze die met haar eigen natuur overeenstemt. Elke entiteit is daarom een deel van het geheel en een eenheid op zichzelf. De hypostatische triade wordt in alles weerkaatst, en ook in dat wat binnen eender welke hypostase gesitueerd is (11). Jamblichus zag de noodzakelijkheid in, de aandacht te vestigen op het Onuitsprekelijke, dat voorbij alle hypostasen ligt.

Intellect is één, maar is ’intelligibel’ als voorwerp van het denken en intellectueel als de activiteit van het denken. Dit betekent dat voorwerpen van denken, d.i. dingen waaraan men kan denken, aan de daad van het denken voorafgaan; ideële vormen bestaan eerder dan de denkvermogens die hen aanvoelen, en daarom zullen logische distincties, of door de logica bepaalde verschillen, steeds welbepaalde bestaansniveaus en de daarvoor typische wezens impliceren (12). Maar Intellect komt als reflectie van het Ene nog vóór beide, en daar vloeien logica en ontologie in elkaar.

Alles waarvan men kan zeggen dat het werkelijk bestaat, heeft drie bestaanswijzen: Als het ideële model is het wat Plato de Vorm noemt, waaraan de dingen deel hebben.
Uitgedrukt als type van een bestaansniveau, is het zowel de klasse als de leden ervan, want zij hebben deel aan het ideële model. Maar het is ook ’onmededeelbaar’, daar waar het ieder verband met lagere bestaansniveaus transcendeert.

Deze dynamische, drievoudige of liever drie-enige structuur van het gemanifesteerde bestaan scheidt de dingen in de gepaste orden (’taxis’), reeksen (’seira’) en aantallen (’plethos’) en bindt ze toch ook samen. Terwijl scheiding uitersten voortbrengt, zoals het onmededeelbare en het uitgedrukte type, blijven zij toch altijd verbonden door de wet van de middelste term, in het geval van dit voorbeeld het ideële model. Deze wet is op alle zijnsniveaus toepasselijk, aangezien ieder niveau die welke erboven en die eronder liggen samenbindt en op elk niveau ook de bijzondere uitdrukkingen die daartoe behoren. (13)

Ofschoon de logica en de ontologie van Jamblichus onnodig complex en zelfs dor zouden kunnen schijnen, zijn ze machtige middelen tot zelftransformatie. Elke hypostase geeft uitdrukking aan de totaliteit van het bestaan, en zo wordt de logische realiteit van de eerste de psychologische waarheid van de derde (de Ziel) en de fysiologie van de stoffelijke wereld. Elk niveau van de werkelijkheid bevat als het ware door afstraling de intelligente en dynamische principes van hogere niveaus. Door deze opeenvolgende reflecties kunnen de wezens afdalen naar steeds meer heterogene gebieden, en tot hogere opstijgen door de hogere principes te activeren van het gebied dat zij, die wezens, bewonen.

Niets kan uit zijn eigen orde en bestaansniveau weggaan, maar het kan wel de numineuze straling in zichzelf verduisteren (14) en zodoende ’falen’ of ’vallen’, waardoor het de gehele orde verzwakt; of het kan ernaar streven die straling beter te weerkaatsen en door die aspiratie de hele orde hogerop trekken.
Als we dit toepassen op de antropologie van Jamblichus betekent het dat elke ziel haar eigen pelgrimstocht moet volbrengen, maar dat haar lotsbestemming ook in causale samenhang staat tot de lotsbestemming van alle andere zielen en wezens. Om deze reden mag ethica niet van theürgie worden gescheiden.

De myriaden bestaansniveaus, die mathematisch gestructureerd zijn en ontologisch met elkaar in verband staan, komen overeen met hiërarchieën van goden, van het totaal transcendente ’Onuitsprekelijke ’ tot de scharen van natuurgeesten. De theürgie houdt zich bezig met de transformatie van de natuur, door middel van zelf-transformatie, begrepen als de wisselwerking van intelligenties en gebruikmakend van riten, offeranden en aanroepingen.

Wijsheid is magie, ofschoon niet alle magie wijsheid is, en het is daarom dat hij die met het Goddelijke in voeling zou willen treden in hemzelf de filosofie, de liefde voor de wijsheid, dient te koesteren, en niet louter de liefde voor de magie.

Alle offeranden en riten aan de goden zijn doelmatig, maar daar het universum een levende geometrie is, komen ieder geluid, getal, kleur en daad overeen met een of andere orde van intelligent bestaan. De aard van het offer en de houding waarmee het wordt volbracht bepalen de god die erdoor wordt opgeroepen. Men moet zuiver zijn in denken en voelen, en eveneens op de hoogte, wil men niet een demon of een elementale geest aantrekken. Vandaar dat "wij zeer voorzichtig moeten zijn opdat we aan de goden geen gift aanbieden die hun vreemd of onwaardig is."