‘Wanneer iemand in Christus is, is hij een nieuwe schepping’, dan is hij ‘wedergeboren', evenals na de inwijding, want de Heer is geest - de geest der mensen. Paulus was de enige apostel die de geheime denkbeelden begreep die aan de leringen van Jezus ten grondslag lagen, hoewel hij hem nooit had ontmoet.

Doch Paulus was zelf ingewijd geworden, en met het invoeren van een nieuwe, ruime hervorming voor ogen, een die de gehele mensheid moest omvatten, stelde hij zijn eigen leringen oprecht ver boven de wijsheid der eeuwen, boven de oude mysteriën en de laatste openbaring aan de epoptae. Zoals professor A. Wilder terecht in een reeks knappe artikelen bewijst, ‘was niet Jezus doch Paulus de werkelijke stichter van het christendom'."

Passages zoals deze zijn in de theosofische geschriften zeer talrijk.

Zij illustreren de gespannen relatie die tussen Theosofie en christendom heerst vanaf de eerste eeuwen van onze tijdrekening tot nu. "De ware theosoof behoort tot geen geloof noch sekte, en toch behoort hij tot alle.”

Wij benaderen het christendom met de nodige eerbied, maar vergeten de gemeenschappelijke drama ’s van onze geschiedenis niet.

In deze reeks biografische artikelen over de grote wijsgerige en mystieke figuren van het verleden neemt Paulus ongetwijfeld een belangrijke plaats in als een van de eerste, of misschien wel de eerste, ingewijde volgelingen van Jezus.
Het artikel dat hier volgt verscheen oorspronkelijk in ‘Hermes’, Concord Grove Press, Santa Barbara, California, van augustus 1979, Jaargang V, Nummer 8.

Om redenen van duidelijkheid hebben wij de inhoud aangevuld met enkele voetnoten van de vertaler en waar mogelijk met aanduiding van de bronnen bij de geciteerde ‘paulinische’ geschriften. Hierbij werden echter niet de bestaande Bijbelvertalingen gevolgd, maar wordt de tekst zo weergegeven dat hij de bedoeling van Paulus zo dicht mogelijk benadert. Dat was tenminste onze bedoeling.

Bij wijze van voorbeeld het volgende: in I Korinthiërs, 15, 43 geeft ‘Het Nieuwe Testament’, uitgegeven door Spectrum, Utrecht en Antwerpen, 12de druk: "Het wordt gezaaid in zwakheid, het verrijst in kracht."

Dit wordt hier: "Het wordt gezaaid in een fysiek lichaam, het verrijst in een geestelijk lichaam.” Wij menen dat hier o.a. gezinspeeld wordt op de assimilatie van persoonlijke ervaringen door het spirituele Ego.

Voor Theosofen die meer over Paulus willen weten dan in dit korte artikel kan worden gegeven, verwijzen wij naar ‘The Theosophical Movement’, van augustus en september 1958, jaargang 26, pp. 225-228 en 248-250.

De geschriften die samen de Koran uitmaken, waren reeds twintig jaar na de dood van Mohammed vastgelegd. De ‘Tao te Tjing’, die slechts bestaat in een oude vorm van moeilijk te begrijpen Chinees, legt daardoor getuigenis af van het auteurschap van Lao-Tse.

De Upanishads zijn te oud om met de middelen van het conventioneel onderzoek de oorsprong ervan te bepalen, en toch verklaren zij de oer-mysteriën van de tijdloze Rig Veda. Dit alles staat in scherp contrast tot de boeken die worden toegeschreven aan Mozes:

Tijdens de Babylonische gevangenschap van de joden waren zij, zo veronderstelt men, verloren gegaan maar zij werden ‘gevonden’ door Hilkia toen hij naar het verwoeste Jeruzalem was teruggekeerd. Die teksten rechtvaardigen het sterke vermoeden dat oudere documenten werden omgezet tot wat later de Pentateuch zou worden. De precieze inhoud van de Thora als geheel werd pas vastgelegd tegen het einde van de eerste eeuw, toen de rabbijnen zich zorgen begonnen te maken over het misbruik dat christelijke schrijvers van de joodse geschriften maakten of konden maken.

D e synoptische Evangeliën van het Nieuwe Testament werden, door anderen dan hun vermeende auteurs, uit vroegere bronnen samengesteld. Daar de oorspronkelijke documenten niet meer bestaan, duiden de bijbelspecialisten hun invloed aan met letters.

De Nazareners beschouwden Jezus als een wijze die de lering van het christos-principe had gebracht en verwierpen beslist het idee, dat slechts hij Christos zou zijn geweest, als een gruwel. De Ebonieten, vroege volgelingen van Johannes de doper en van Jezus, stonden op hetzelfde standpunt, en volgens Epiphanius weigerden zij elk ander evangelie dan dat van de Hebreeuwse Mattheüs te erkennen.

Er is een zekere ironie in het feit dat de oorspronkelijke documenten van de christelijke traditie zelfs met meer succes konden worden vernietigd dan de leringen van Simon Magus. [zie deel 2 Gele Reeks, n.v.d.v.]

Daarom doet men er goed aan hem, indien men zijn leven wil begrijpen, te zien in de context van de vroege christelijke geschiedenis.

Jehoshua, later bekend als Jezus, leefde ongeveer een eeuw voor de tijd die de traditie aangeeft. Hij was een Nazarener en een Essener, opgevoedvolgens de vroegste leringen van de farizeeën, waarin de kosmogonie en de eschatologie (de leer over het uiteindelijke lot van de mens en de wereld) van de zoroastrische (parsi) traditie opgenomen was. Hij was een magiër en daarom een meester in het magnetisme en de kunst van het helen.

Zijn leringen, oorspronkelijk vervat in de 'logia' of gezegden, waren geheim. Over zijn dood zijn er enkele antieke overleveringen: dat hij werd gestenigd en gehangen, dat hij leefde tot zijn vijftigste of zelfs tot zijn tachtigste jaar, of dat hij gewoon uit de exoterische geschiedenis verdween.

Zijn naaste volgelingen noteerden zijn leringen in geheime boeken of in mondelinge teksten, maar het ruime en losse netwerk van Esseense, Nazareense, Samaritaanse en voorchristelijke gnostische groepen kon zijn samenhang niet bewaren in de vloedgolf van messianische verwachtingen, doorweven met apocalyptische voorspellingen en onderdrukt nationalisme.

Sommigen onder hen die zich in het begin tot de leringen van Jezus aangetrokken voelden, gaven toe aan de neiging overdreven aanspraken te maken waaruit hun eigen suprematie over andere leraren en leringen moest blijken.
Tegen de tijd van Paulus, rond het midden van de eerste eeuw in wat later het christelijke tijdperk zou worden genoemd, was de toestand al zeer ernstig: enerzijds werd de sekte snel opgenomen in een verdraagzame maar conventionele joodse traditie; anderzijds was ze reeds bezig een andere v ersie van de geschiedenis te schrijven.

Paulus werd geboren in Tarsus in Cilicië (nu Zuid-Turkije). Hij was jood en Romeins burger. Zijn oorspronkelijke naam was Saul (de van God afgebedene of afgesmeekte).
Reeds in zijn jeugd toonde hij een sterk ethisch bewustzijn, een scherpzinnig intellect en een gewetensvolle toewijding aan studie. Als leerling van Gamaliël kreeg hij een grondige opleiding in alle onderdelen van de wet.

Tot na de vernieling van de tweede tempel in 70 waren de leringen van deze school strikt mondeling. Saul zag zijn zending dus niet als beperkt tot de volgelingen van een bepaalde orthodoxie.

Hij had gezien hoe Stefanus, de eerste martelaar, door een woedende menigte werd gestenigd, en Stefanus stond kritisch tegenover joods dogmatisme en de eis van geloofsverzaking.

Saul begreep toen dat pogingen tot serieuze hervorming in Jeruzalem zelf vrijwel nutteloos waren, en hij vertrok naar Damascus, voorzien van de aanbevelingsbrieven die de priesterkaste hem maar al te graag verschaft had. In Damascus zou hij de plaatselijke praktijken bestuderen. Op de weg naar die stad kende zijn intens spiritueel streven een hoogtepunt. Plots zagen alleen zijn ogen dat de hele aarde vervuld was van een stralend licht en de stem van de Christos sprak tot zijn innerlijk oor.

Zijn kennis was niet die van de lagere machten van de wereld, maar die van de bovenhemelse Geest in elk menselijk wezen. In de Nazarener stad Cenchrea schoor hij zijn hoofdhaar af, ''wegens een gelofte". De Nazareners deden dat slechts om het op het altaar van de inwijding te offeren. Weldra begon hij te reizen door Klein-Azië, Macedonië en Griekenland om het evangelie, het goede nieuws, te onderwijzen aan de niet-joden. Hij leerde dat de oude natuur wordt afgebroken door geloof -innerlijke verlichting- en dat de nieuwe natuur verrijst in zuiverheid.

Zij die op het niveau van onze lagere natuur leven, staan toe dat hun levensbeschouwing daardoor wordt bepaald, en dat voorspelt de dood;

maar zij die op het niveau van de Geest leven, bezitten de spirituele levensvisie, en die betekent leven en vrede…. Als de Christos in u woont, en indien dan het lichaam een dood iets is omdat gij gezondigd hebt, toch is de geest het leven zelf, en zo zult ge op de juiste manier kunnen leven.

Volgens ‘Handelingen’ aanvaardde Petrus de mening van Paulus dat zulke bijzonderheden totaal irrelevant waren en dat men ze het liefst aan het individueel geweten zou overlaten. Maar de geschriften van Paulus zelf tonen aan dat het probleem niet werd opgelost. Paulus verliet Jeruzalem in het bewustzijn dat het evangelie van binnenuit werd bedreigd door de neiging er alleen maar een andere joodse sekte van te maken.

Hij ging terug naar de joden van de 'diaspora' en naar de heidenen en beklemtoonde steeds zijn grondstellingen: eenheid in de Christos, menselijke solidariteit en een spiritueel leven aangevuurd door universele liefde.

Toen de Korintische Kerk tekenen van sectaire onenigheid begon te vertonen, schreef Paulus: ''Wanneer de ene zegt, 'Ik ben van Paulus’, en de andere, 'Ik ben voor Apollos', zijt ge dan niet al te menselijk ?
Per slot van rekening, wat is Apollos? Wat is Paulus?” (I Korinthiërs 1 ,12).

Terwijl hij leerde: "Wij zijn medewerkers in dienst van God, en gij zijt Gods akker" (I Korinthiërs, 3, 9) gaf hij een aanduiding over zijn taak als Ingewijde:

"Ik ben als een bekwaam bouwmeester die bij Gods genade het fundament legt en een ander voltooit het gebouw. Laat iedereen erop toezien hoe hij bouwt. Er kan geen ander fundament zijn dan wat reeds gelegd werd, ik bedoel de Christos…. Voorzeker weet gij dat gij Gods tempel zijt en dat Gods Geest in u woont". (I Korinthiërs, 3, 10, 11, 16).

Zij die het rechte pad naar de Christos zouden willen vinden, moeten rijp en moedig zijn. "Vrienden, wees niet kinderachtig. Wees zo onschuldig als kinderen wat het kwade betreft, maar wees volwassen in uw denken.”
Voor hen die geloven dat het pad te moeilijk is, wees Paulus op de macht van het hoger Zelf: "Tot nu toe hebt gij geen beproevingen moeten verdragen die sterker waren dan wat de mens kan doorstaan.
God is u trouw, en zal niet toelaten dat gij boven uw krachten beproefd wordt, maar wanneer de beproeving komt, zal hij u ook een uitweg laten, door u toe te laten haar te doorstaan."

Toen de gemeenschap van de Galaten met zorgen zat omtrent rituele praktijken, herinnerde Paulus hen eraan dat het evangelie hen had verlicht zonder er bijzondere wetsbepalingen aan te verbinden.

Daar verlichting rechtstreeks komt, is elke boodschap fout die steunt op ritus en uiterlijke traditie. Slechts van binnen kan men weten of men een nieuw mens is geworden, een pelgrim op het pad naar de Christos; er is geen uiterlijk teken dat ons de gnosis verzekert, en er is geen waarborg voor de natuur van de ene tegenover de andere. De test van de waarheid ligt in het bewustzijn van de Christos. Zo schreef Paulus ook aan de discipelen in Rome:

"Hij die zijn naaste liefheeft, voldoet aan alle vereisten van de wet. Want de geboden 'Gij zult geen overspel bedrijven, gij zult niet doden, gij zult niet stelen, gij zult niet begeren’ en alle andere mogelijke geboden zijn vervat in de ene regel: 'Houd van uw naaste als van uzelf.' De liefde kan een naaste geen kwaad aandoen; zij vervult dus de gehele wet."

Volgens de traditie werd Paulus gearresteerd in Jeruzalem onder voorwendsel dat hij sociale onlusten zou hebben veroorzaakt. Om de mogelijkheid van een moord te vermijden zond de bevelhebber, Claudius Lysias, Paulus onder militair geleide naar de Romeinse gouverneur van Caesarea, Felix. Deze hield hem onder zijn hoede tot Festus gouverneur werd. Paulus deed toen een beroep op zijn rechten van Romeins staatsburger door bij de keizer beroep aan te tekenen en werd naar Rome gezonden waar hij onder bewaking in een eigen woning mocht verblijven.

Sommigen beweren dat Petrus aan de kerk van Jeruzalem verzaakte en naar Rome kwam om de leringen van Paulus te volgen; anderen zeggen dat zij samen ter dood werden gebracht. Paulus verdween uit de optekeningen van de geschiedenis. Voor hen die met het innerlijke oog willen zien liet hij een lering na die de waarheid zou bestendigen en bewaren: